Банкны зээлээ хугацаанд нь төлөөгүй бол ямар үр дагавар үүсэх вэ?

Оршил

Орчин үед иргэд, аж ахуйн нэгжүүд банкнаас зээл авч санхүүгийн хэрэгцээгээ хангах нь түгээмэл болжээ. Гэвч гэнэтийн санхүүгийн хүндрэл, орлогын тасалдал зэргээс шалтгаалан зээлээ хугацаанд нь төлж чадахгүй байх тохиолдол гардаг. Энэ үед олон хүн юу хийхээ мэдэхгүй, асуудлыг орхигдуулснаар байдлыг улам хүндрүүлдэг.

Энэхүү нийтлэлээр банкны зээлээ хугацаанд нь төлөөгүй тохиолдолд хуулийн дагуу ямар үе шаттай арга хэмжээ авагддаг, зээлдэгчид ямар хариуцлага үүсдэг талаар дэлгэрэнгүй, ойлгомжтойгоор тайлбарлаж, практик зөвлөгөө өгөх болно.

Хууль зүйн үндэслэл

Зээлийн харилцаа нь Монгол Улсын Иргэний хууль болон бусад холбогдох хууль тогтоомжоор нарийвчлан зохицуулагддаг. Зээлдэгч үүргээ биелүүлээгүй тохиолдолд дараах хуулийн заалтууд үйлчилнэ.

• Иргэний хууль 451.1: Зээлийн гэрээгээр зээлдэгч нь гэрээнд заасан хугацаанд авсан мөнгөн хөрөнгө болон түүний хүүг буцаан төлөх үүрэг хүлээнэ. Энэ бол таны үндсэн үүрэг юм.
• Иргэний хууль 453.1: Зээлдэгч авсан зээлээ хугацаанд нь төлөөгүй бол хэтэрсэн хугацааны хүү, гэрээнд заасан бол нэмэгдүүлсэн хүү төлөх үүрэгтэй.
• Иргэний хууль 452.2: Нэмэгдүүлсэн хүү нь зээлдүүлэгчийн үндсэн хүүгийн хорин хувиас хэтрэхгүй байна. Хуулиар нэмэгдүүлсэн хүүгийн дээд хэмжээг зааж өгсөн байдаг.
• Банк, эрх бүхий хуулийн этгээдийн мөнгөн хадгаламж, мөнгөн хөрөнгийн шилжүүлэг, зээлийн үйл ажиллагааны тухай хууль 26.2: Хэрэв зээлийн гэрээнд заасан бол зээл, зээлийн хүүг төлөх хугацаа болмогц зээлдэгчийн данснаас үл маргах журмаар төлүүлж болно.
• Үл хөдлөх эд хөрөнгийн барьцааны тухай хууль 61.1: Барьцааны зүйл болох орон сууц, үл хөдлөх хөрөнгөөс үүргийн гүйцэтгэлийг шүүхийн болон шүүхийн бус журмаар хангуулж болно.
• Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хууль 11.1: Шүүхийн хүчин төгөлдөр шийдвэрийг иргэн, хуулийн этгээд заавал биелүүлэх үүрэгтэй.

Зээл төлөгдөөгүй үед явагдах үйл явц

Зээлээ хугацаанд нь төлөөгүй тохиолдолд банк болон хуулийн байгууллагуудаас дараах үе шаттай арга хэмжээг авч хэрэгжүүлдэг.

1. Эхний үе шат: Банкны дотоод арга хэмжээ

• Сануулга: Төлбөрийн хугацаа хэтэрсэн даруйд банкны зээлийн эдийн засагч тантай холбогдож, төлбөр хийхийг сануулна. Энэ үед утсаар, мессежээр, эсвэл албан бичгээр мэдэгдэж болно.
• Зээлийн ангилал өөрчлөгдөх: Төлбөр 90 хоногоос дээш хугацаагаар хэтэрвэл таны зээл "чанаргүй" ангилалд шилжиж, зээлийн түүхэнд тань сөргөөр бүртгэгдэнэ. Энэ нь ирээдүйд дахин зээл авахад хүндрэл учруулдаг.

2. Хоёрдугаар үе шат: Нэмэгдүүлсэн хүү тооцох

Зээлийн гэрээнд заасны дагуу хугацаа хэтрүүлсэн хоног тутамд үндсэн зээлийн үлдэгдэл дээр нэмэгдүүлсэн хүү тооцогдож эхэлнэ. Энэ нь таны нийт өрийн хэмжээг огцом нэмэгдүүлэх эрсдэлтэй. Дээр дурдсанчлан, Иргэний хууль 452.2-т зааснаар нэмэгдүүлсэн хүү нь үндсэн хүүгийн 20%-иас хэтрэхгүй байх ёстой.

3. Гуравдугаар үе шат: Зээлийн гэрээг цуцлах

Хэрэв та банкны сануулгыг үл тоомсорлож, төлбөрөө хийхгүй удвал банк зээлийн гэрээг нэг талын санаачилгаар цуцлах эрхтэй. Гэрээ цуцлагдсан тохиолдолд банк нийт зээлийн үлдэгдэл, үндсэн хүү, нэмэгдүүлсэн хүүг бүгдийг нь нэг дор төлөхийг шаардана.

4. Дөрөвдүгээр үе шат: Шүүхэд нэхэмжлэл гаргах

Зээлдэгч өрийг бүхэлд нь төлөхөөс татгалзсан, эсвэл төлөх боломжгүй болсон тохиолдолд банк шүүхэд нэхэмжлэл гаргаж, өр төлбөрийг албадан гаргуулах ажиллагааг эхлүүлнэ.

5. Эцсийн үе шат: Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэл

Шүүхээс нэхэмжлэлийг хангаж, зээлдэгчээс төлбөрийг гаргуулах шийдвэр гаргасан бол Шүүхийн Шийдвэр Гүйцэтгэх Ерөнхий Газар (ШШГЕГ) уг шийдвэрийг албадан гүйцэтгэнэ. Энэ хүрээнд дараах арга хэмжээг авдаг:

• Цалин, орлогоос суутгал хийх: Таны цалин, тэтгэвэр болон бусад орлогоос тодорхой хувийг суутган авч, өрөнд тооцно.
• Данс битүүмжлэх: Таны нэр дээрх бүх банкны дансыг битүүмжилж, мөнгөн хөрөнгийг өр төлбөрт шилжүүлнэ.
• Барьцаа хөрөнгийг хураах: Хэрэв дээрх арга хэмжээгээр өр барагдахгүй бол зээлийн барьцаанд тавьсан үл хөдлөх болон хөдлөх хөрөнгийг (орон сууц, машин г.м) битүүмжилж, нийтийн дуудлага худалдаагаар борлуулна.
• Дуудлага худалдаа: Барьцаа хөрөнгийг дуудлага худалдаагаар борлуулж, орлогоос нь шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэлийн зардал болон банкны өрийг барагдуулна. Илүү гарсан мөнгийг зээлдэгчид буцаан олгоно. Хэрэв дутуу бол үлдсэн өрийг бусад хөрөнгөөр хангуулах ажиллагаа үргэлжилнэ.

Шүүхийн практик

Монгол Улсын шүүхүүд зээлийн гэрээний үүрэгтэй холбоотой маргааныг хуулийн дагуу шийдвэрлэдэг. Практикт гарсан зарим жишээг авч үзье.

• Нэмэгдүүлсэн хүүг хүлээн зөвшөөрдөг: Тогтоол #8756 тоот хэрэгт шүүхээс зээлдэгч гэрээнд заасан хугацаанд төлбөрөө хийгээгүй бол нэмэгдүүлсэн хүү төлөх нь хуульд нийцнэ гэж үзэж, банкны нэхэмжлэлийг хангаж шийдвэрлэсэн. Энэ нь гэрээнд заасан нэмэгдүүлсэн хүүг төлөхөөс зайлсхийх боломжгүйг харуулж байна.

• Гэрээг цуцлах, барьцаа хөрөнгөөр үүрэг хангуулах: Тогтоол #8165-д зээлдэгч төлбөрийн хуваарийг удаа дараа зөрчсөн нь гэрээг ноцтой зөрчсөн үйлдэл гэж үзэн, банк гэрээг хугацаанаас нь өмнө цуцлах, барьцааны орон сууцыг албадан худалдаж үүргийн гүйцэтгэлийг хангуулах эрхтэй гэж шүүх дүгнэсэн.

• Батлан даагч, хамтран үүрэг гүйцэтгэгчийн хариуцлага: Зээлийн гэрээнд батлан даагч, эсвэл хамтран зээлдэгч оролцсон бол тэдгээр нь үндсэн зээлдэгчтэй адил хэмжээний хариуцлага хүлээнэ. Тогтоол #6344-т зээлдэгч үүргээ биелүүлээгүй тул барьцаа хөрөнгө гаргасан гуравдагч этгээдийн (барьцаалуулагч) эд хөрөнгөөр үүргийг хангуулахаар шийдвэрлэсэн байдаг.

Дүгнэлт

Банкны зээл төлөөгүй удах нь зөвхөн санхүүгийн дарамт учруулаад зогсохгүй, хуулийн дагуу ноцтой үр дагаварт хүргэдэг үйл явц юм. Өр нэмэгдэж, зээлийн түүх муудаж, эцэстээ барьцаанд тавьсан үнэ цэнтэй хөрөнгөө алдах эрсдэлтэй.

Иймд зээлдэгч танд дараах зөвлөгөөг хүргэж байна.

1. Банктайгаа нэн даруй холбогд: Төлбөр хийх боломжгүй болсон даруйдаа банкиндаа мэдэгдэж, нөхцөл байдлаа үнэн зөвөөр тайлбарла. Асуудлыг нуух, зугтах нь байдлыг улам дордуулна.
2. Зээлийн бүтцийг өөрчлөх боломжийг судал: Банктайгаа ярилцаж зээлийн хугацааг сунгах, төлбөрийн хэмжээг бууруулах зэрэг зээлийн бүтцийг өөрчлөх боломж байгаа эсэхийг лавла.
3. Хуульчаас зөвлөгөө ав: Хэрэв банктай тохиролцоонд хүрч чадахгүй, эсвэл шүүхийн процесс эхэлсэн бол мэргэжлийн хуульчаас зөвлөгөө авах нь чухал.
4. Гэрээгээ сайтар уншиж, ойлго: Аливаа зээл авахаасаа өмнө гэрээний нөхцөл, ялангуяа хүү, нэмэгдүүлсэн хүү, үүргээ зөрчсөн тохиолдолд хүлээх хариуцлагын заалтуудыг сайтар уншиж, ойлгож байх нь ирээдүйд үүсэх эрсдэлээс сэргийлнэ.