Иргэний хуулийн бодлого - Жишээ

Хуульчийн мэргэжлийн шалгалт 2020 оны Иргэний хуулийн бодлого

Иргэн А нь барьцаалан зээлдүүлэх үйл ажиллагаа эрхэлдэг “Б” компаниас 2020 оны 01 дүгээр сарын 10-ны өдөр 10,0 сая төгрөгийг 3 сарын хугацаатай, сарын 5 хувийн хүүтэй, нэмэгдүүлсэн хүүг төлөгдөөгүй зээлийн гэрээний үүргийн 10 хувиар тооцож төлөх нөхцөлтэйгээр зээл авчээ. “Б” компанийн зээлийн мэргэжилтэн нь тус компанийн захирлын гарын үсэгтэй, тамга дарсан баримт дээр зээлийн гэрээний дээрх нөхцлийг бичиж, А-гаар гарын үсэг зуруулж авч үлдсэн байна. А-д уг баримтын хувийг өгөөгүй. Мөн өдөр А нь зээлийн гэрээний үүргийн гүйцэтгэлийг хангуулахаар өөрийн өмчлөлийн автомашиныг “Б” компанийн нэр дээр шилжүүлэх гэрээг “Б” компанитай байгуулж, автомашиныг гэрчилгээ, түлхүүрийн хамт хүлээлгэн өгсөн байна.

3 сар өнгөрсөн боловч А зээлээ төлөөгүй байна. “Б” компанийн зээлийн мэргэжилтэн А руу утсаар ярьж, зээлийн гэрээний хугацааг сунгах талаар мэдэгдэж, дээр дурдсан зээлийн баримт бичигт “гэрээг 3 сарын хугацаатай сунгав” гэсэн бичилт хийж, компанийн тамгыг даржээ.

Дахин 3 сар өнгөрсөн боловч А зээлээ огт төлөөгүй тул “Б” компани нь үүргийн гүйцэтгэлийн хангуулах зорилгоор өөрийн өмчлөлд шилжүүлж авсан автомашиныг иргэн С-д 11,0 сая төгрөгөөр худалдан борлуулсан байна. Улмаар 6" компани нь А-д холбогдуулж шүүхэд нэхэмжлэл гаргасан. Нэхэмжлэлд: “Иргэн А нь зээл аваад төлөөгүй. Иймд үндсэн зээл 10,0 сая төгрөг, 6 сарын зээлийн хүү 3,0 сая төгрөг, нэмэгдүүлсэн хүү 1,3 сая төгрөг 1(10,0+3,0)"10 xyab/ нийт 14,3 сая төгрөгөөс автомашиныг худалдан борлуулсан 11,0 сая төгрөгийг хасч 3,3 сая төгрөгийг гаргулж өгнө уу гэжээ.

А шүүхэд гаргасан тайлбартаа: “Автомашиныг надаас асуулгүй худалдсан нь буруу, “Б” компани автомашиныг худалдан борлуулах эрхгүй байсан тул автомашинаа буцаан гаргуулна. Зээлийн гэрээний хувийг өгөөгүй тул зээлийн хүү, нэмэгдүүлсэн хүү төлөхгүй” гэжээ.

Автомашины зах зээлийн үнийг тогтоолгох тухай А-гийн хүсэлтийг шүүх захирамжаараа хангахгүй орхиж шийдвэрлэсэн. Захирамжийн үндэслэх хэсэгт А нь автомашины зах зээлийн үнэлгээг өөрөө хийлгүүлэх боломжтой, “Б” компанийн эсрэг сөрөг нэхэмжлэлийн шаардлага гаргаагүй тул шүүх нотлох баримт бүрдүүлэх шаардлагагүй гэж дүгнэж, захирамжид гомдол гаргах эрхгүйг заасан байна.

Асуулт: 1. “Б” компанийн нэхэмжлэл үндэслэлтэй юу?

1. Нэмэгдүүлсэн хүүгийн талаарх нэхэмжлэлийн үндэслэлд тайлбар өгөөгүй А-гийн үйлдлээс үр дагавар үүсэх эсэх талаар тайлбарлана уу? Ачийн хүсэлтийг хангахгүй орхиж шийдвэрлэсэн шүүгчийн захирамж үндэслэлтэй юу?

⚖️ Хиймэл оюуны бодолт

Монгол Улсын иргэний эрх зүйн мэргэжилтний хувьд, өгөгдсөн нөхцөл байдалд дүн шинжилгээ хийж, асуултуудад дараах байдлаар хариулъя.

Бодлого бодох аргачлалын дагуу хийх шинжилгээ

1. Өгөгдсөн нөхцөлийг уншиж, эрх зүйн ач холбогдолтой баримтыг тодорхойлох:

• Талууд: Иргэн А (Зээлдэгч), “Б” компани (Зээлдүүлэгч, барьцаалан зээлдүүлэх үйл ажиллагаа эрхэлдэг), Иргэн С (Барьцааны зүйлийг худалдан авагч).
• Зээлийн гэрээ: 10 сая төгрөг, 3 сарын хугацаатай, сарын 5% хүүтэй, нэмэгдүүлсэн хүү 10%.
• Гэрээний хэлбэрийн зөрчил: Зээлдэгч А-д гэрээний хувийг өгөөгүй.
• Үүргийн гүйцэтгэлийг хангах арга: А өөрийн автомашины өмчлөх эрхийг “Б” компанийн нэр дээр шилжүүлэх гэрээ байгуулсан (Энэ нь Иргэний хуулийн /ИХ/ 235 дугаар зүйлд заасан үүргийн гүйцэтгэлийг хангуулахаар эд хөрөнгө өмчлөлд шилжүүлэх гэрээ буюу фидуци юм).
• Гэрээний сунгалт: “Б” компани утсаар мэдэгдэж, гэрээний баримт дээр нэг талын санаачилгаар “3 сараар сунгав” гэж тэмдэглэсэн.
• Үүрэг зөрчсөн байдал: А зээл, хүүг нийт 6 сарын хугацаанд төлөөгүй.
• Барьцааны зүйлийг борлуулсан: “Б” компани автомашиныг 11 сая төгрөгөөр иргэн С-д худалдсан.
• Нэхэмжлэлийн шаардлага: “Б” компани үлдэгдэл 3.3 сая төгрөг шаардсан.
• Хариуцагчийн татгалзал: А нь автомашиныг зөвшөөрөлгүй худалдсан, гэрээний хувийг аваагүй тул хүү, нэмэгдүүлсэн хүү төлөхгүй, машинаа буцаан авна гэж маргасан.
• Процессын үйл ажиллагаа: Шүүгч автомашины үнийг тогтоолгох А-гийн хүсэлтийг хангахгүй орхисон.

2. Асуултыг ойлгож, зорилгыг тодорхойлох:

1. “Б” компанийн 3.3 сая төгрөг шаардсан нэхэмжлэл хууль зүйн үндэслэлтэй эсэхийг тогтоох.
2. А нэмэгдүүлсэн хүүгийн тооцооллыг эсэргүүцээгүй нь ямар үр дагавартайг тайлбарлах.
3. Шүүгчийн захирамж хуульд нийцсэн эсэхийг дүгнэх.

3. Шаардах эрхийн үндэслэлийг тодорхойлох:

• Хэн: “Б” компани
• Хэнээс: Иргэн А-гаас
• Юуг: Зээлийн гэрээний үүргийн үлдэгдэл төлбөр 3.3 сая төгрөгийг
• Юуны үндсэн дээр: ИХ-ийн 281.1 (Зээлийн гэрээ), 451.1 (Банк, зээлийн үйл ажиллагаа эрхлэх эрх бүхий хуулийн этгээдээс зээл олгох гэрээ), 453.1 (Зээлдэгчийн хариуцлага) болон Мөнгөн зээлийн үйл ажиллагааг зохицуулах тухай (МЗҮАЗтХ) хуулийн холбогдох заалтууд.

Эрх зүйн дүгнэлт

Асуулт 1: “Б” компанийн нэхэмжлэл үндэслэлтэй юу?

“Б” компанийн нэхэмжлэлийн шаардлагыг үндсэн зээл, хүү, нэмэгдүүлсэн хүү, барьцааны хөрөнгийг борлуулсан үйлдэл гэсэн хэсгүүдэд задлан шинжилж, шаардах эрх үүссэн эсэхийг шалгана.

1. Үндсэн зээлийн шаардлага (10 сая төгрөг): ИХ-ийн 281.1, 451.1-д зааснаар зээлдэгч А нь зээлдүүлэгч “Б” компаниас 10 сая төгрөгийг хүлээн авсан нь талуудын маргаангүй үйл баримт тул уг мөнгийг буцаан төлөх үүрэгтэй. Энэ хэсэгт шаардах эрх үүссэн байна.

2. Зээлийн хүүгийн шаардлага (3 сая төгрөг):

• Эхний 3 сарын хүү: Талууд сарын 5%-ийн хүүтэй байхаар тохиролцсон. А гэрээний хувийг аваагүй гэж маргасан ч энэ нь хүү төлөх үүргээс бүрэн чөлөөлөх үндэслэл болохгүй. Учир нь тэрээр хүүтэй зээл авч буйгаа мэдэж байсан. Гэхдээ энэ нь зээлдүүлэгчийн зүгээс гаргасан зөрчил мөн.
• Дараагийн 3 сарын хүү: Зээлийн гэрээний хугацааг “Б” компани нэг талын санаачилгаар сунгасан нь ИХ-ийн 195 дугаар зүйлд заасан гэрээг өөрчлөх журамд нийцээгүй тул хүчин төгөлдөр бус байна. Иймд гэрээг сунгасан гэж үзэх боломжгүй. Гэвч ИХ-ийн 453.1-д зааснаар зээлдэгч авсан зээлээ хугацаанд нь төлөөгүй бол хэтэрсэн хугацааны хүүг төлөх үүрэгтэй. Иймд “Б” компани гэрээний хугацаа дууссанаас хойших 3 сарын хүүг хугацаа хэтрүүлсний хүү гэж шаардах эрхтэй.
• Дүгнэлт: 6 сарын хүү 3 сая төгрөгийг шаардах эрх нь үндсэндээ үүссэн гэж үзэж болно.

3. Нэмэгдүүлсэн хүүгийн шаардлага (1.3 сая төгрөг): “Б” компани нэмэгдүүлсэн хүүг (10,000,000+3,000,000)*10% = 1,300,000 гэж тооцсон байна. Гэвч МЗҮАЗтХ-ийн 18.5-д “Мөнгөн зээлийн үйл ажиллагаа эрхлэх этгээдээс олгох зээлийн нэмэгдүүлсэн хүүгийн хэмжээ нь үндсэн хүүгийн 20 хувиас хэтрэхгүй байна” гэж заасан.

• Хуульд нийцсэн тооцоолол: Үндсэн хүү сарын 5% байсан тул нэмэгдүүлсэн хүү нь сарын 5% * 20% = 1%-иас хэтрэх ёсгүй. “Б” компанийн тооцсон 10% нь хуулийн энэ заалтыг ноцтой зөрчсөн, хүчин төгөлдөр бус нөхцөл юм.
• Дүгнэлт: Нэхэмжлэгчийн тооцоолсон 1.3 сая төгрөгийн нэмэгдүүлсэн хүүний шаардлага нь хууль зөрчсөн тул шаардах эрх үүсээгүй. Шүүх энэ шаардлагыг бүхэлд нь эсвэл хуульд нийцүүлэн багасгаж шийдвэрлэх ёстой.

4. Барьцааны хөрөнгийг худалдсан үйлдэл ба үнийн дүн:

• Худалдах эрх: А үүргээ гүйцэтгээгүй тул “Б” компани фидуцийн гэрээний дагуу автомашиныг худалдан борлуулах замаар үүргийн гүйцэтгэлийг хангуулах эрхтэй (ИХ-ийн 235.1).
• Худалдах журам: МЗҮАЗтХ-ийн 16.5-д зааснаар зээлдүүлэгч нь барьцааны эрх хэрэгжүүлэх тухай мэдэгдлийг зээлдэгчид хүргүүлж, 14 хоногийн хугацаа олгох үүрэгтэй. Бодлогын нөхцөлд “Б” компани ийм мэдэгдэл хүргүүлсэн талаар дурдаагүй тул хуулиар хүлээсэн үүргээ зөрчсөн байна. (Улсын Дээд Шүүхийн 2018 оны 3810 тоот тогтоолоор ийм зөрчлийг зээлдүүлэгчийн буруутай үйлдэл гэж үзсэн).
• Худалдах үнэ: “Б” компани автомашиныг 11 сая төгрөгөөр худалдсан. А нь автомашиныг хэт хямд худалдсан гэж маргаж байна. Зээлдүүлэгч нь барьцааны зүйлийг худалдахдаа зээлдэгчийн эрх ашгийг хохироохгүйгээр, зах зээлийн бодит үнээр борлуулах үүрэгтэй. Хэрэв “Б” компани автомашиныг зах зээлийн үнээс доогуур үнээр худалдсан нь тогтоогдвол, үүргийн гүйцэтгэлд зах зээлийн бодит үнийг тооцох ёстой. (Улсын Дээд Шүүхийн 2019 оны 6593 тоот тогтоолоор барьцааны хөрөнгийг зах зээлийн үнэлгээнээс доогуур борлуулсан бол үнийн зөрүүг зээлдүүлэгч хариуцахаар шийдвэрлэсэн).

Эцсийн дүгнэлт (Асуулт 1): “Б” компанийн нэхэмжлэл үндэслэлгүй болох магадлал өндөр байна. Учир нь:

1. Нэмэгдүүлсэн хүүгийн тооцоолол нь хууль зөрчсөн.
2. Барьцааны хөрөнгийг худалдахаас өмнө хуульд заасан 14 хоногийн мэдэгдэл өгөөгүй нь ноцтой зөрчил юм.
3. Автомашиныг зах зээлийн үнээс доогуур худалдсан байх магадлалтай бөгөөд энэ тохиолдолд үүргийн гүйцэтгэлд 11 сая төгрөг бус, зах зээлийн бодит үнийг тооцох ёстой. Хэрэв автомашины зах зээлийн үнэ 13 сая төгрөг (үндсэн зээл+хүү) ба түүнээс дээш байсан бол А-гийн үүрэг бүрэн дуусгавар болж, харин ч “Б” компани зөрүүг А-д буцаан олгох үүрэгтэй болно.

Асуулт 2: Нэмэгдүүлсэн хүүгийн талаарх нэхэмжлэлийн үндэслэлд тайлбар өгөөгүй А-гийн үйлдлээс үр дагавар үүсэх эсэх талаар тайлбарлана уу?

Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн (ИХШХШтХ) 72.4-т “Хариуцагч нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь, эсхүл түүний зарим хэсгийг хүлээн зөвшөөрөөгүй бол шаардлага тус бүрээр татгалзлаа бичгээр гаргана” гэж заасан. Хэрэв хариуцагч тодорхой шаардлагыг эсэргүүцээгүй бол түүнийг хүлээн зөвшөөрсөнд тооцох эрсдэлтэй.

Гэвч энэ тохиолдолд дараах онцлог нөхцөл байна: Нэхэмжлэгчийн шаардлага нь хуулийн императив (заавал дагаж мөрдөх) хэм хэмжээг зөрчиж байвал шүүх хариуцагчийн татгалзал гаргасан эсэхээс үл хамааран уг шаардлагыг хангах ёсгүй. “Б” компанийн нэмэгдүүлсэн хүүгийн шаардлага нь МЗҮАЗтХ-ийн 18.5-д заасан хэмжээнээс хэтэрсэн тул энэ нь хууль зөрчсөн хэлцлийн нөхцөл болно.

Иймд, А нэмэгдүүлсэн хүүгийн тооцооллыг тухайлан эсэргүүцээгүй ч шүүх хуулийг хэрэглэх үүргийнхээ дагуу уг шаардлага хуульд нийцэж буй эсэхийг өөрөө хянаж, хууль зөрчсөн шаардлагыг хангахгүй орхих үүрэгтэй.

Дүгнэлт: А-гийн тайлбар өгөөгүй үйлдэл нь түүнд сөрөг үр дагавар үүсгэхгүй. Учир нь нэхэмжлэлийн шаардлага өөрөө хууль зөрчсөн тул шүүх түүнийг хангах боломжгүй.

Асуулт 3: А-гийн хүсэлтийг хангахгүй орхиж шийдвэрлэсэн шүүгчийн захирамж үндэслэлтэй юу?

Шүүгчийн захирамж үндэслэлгүй байна. Үндэслэл:

1. Нотлох баримтын ач холбогдол: Автомашины зах зээлийн үнэ нь энэ маргааныг эцэслэн шийдвэрлэхэд шийдвэрлэх ач холбогдолтой нотлох баримт мөн. Учир нь энэ үнэлгээнээс хамаарч А-гийн үүрэг дуусгавар болсон эсэх, эсвэл “Б” компанид нэмж төлбөр хийх эсэх нь тогтоогдоно.
2. Шүүхийн үүрэг: ИХШХШтХ-ийн 38.6-д “Шүүх хэргийн бодит байдлыг тогтоохын тулд талуудын хүсэлтээр... нотлох баримтыг бүрдүүлнэ” гэж заасан. Хэргийн үнэн зөв шийдвэрлэгдэхэд зайлшгүй шаардлагатай баримтыг бүрдүүлэхэд шүүх оролцох үүрэгтэй.
3. Сөрөг нэхэмжлэл гаргах шаардлагагүй: А нь автомашины үнэлгээг маргааны үлдэгдэл төлбөрийг тооцох татгалзлынхаа үндэслэл болгон гаргаж байгаа тул заавал сөрөг нэхэмжлэл гаргах албагүй. Тэрээр “нэхэмжлэлийн шаардлага үндэслэлгүй, учир нь машиныг дутуу үнэлж тооцсон” гэсэн агуулгаар маргаж байна.
4. Хуулийн тусгай зохицуулалт: МЗҮАЗтХ-ийн 16.6-д “Иргэний хуулийн 159.2-т заасны дагуу барьцаалуулагч шаардсан бол барьцааны зүйлийг худалдахын өмнө түүний үнэлгээг шинжээчээр тогтоолгож болох...” гэж заасан нь зээлдэгчийн эрх ашгийг хамгаалсан чухал заалт юм. Хэдийгээр худалдан борлуулсны дараа ч гэсэн маргаан үүссэн тохиолдолд шүүх энэ үнэлгээг тогтоох нь шударга ёсонд нийцнэ.

Дүгнэлт: Шүүгч хэргийг тал бүрээс нь бодитойгоор хянан шийдвэрлэх үүргээ биелүүлээгүй, А-гийн эрхийг хязгаарласан, хуулийг буруу тайлбарлаж хэрэглэсэн тул захирамж нь үндэслэлгүй бөгөөд энэ нь давж заалдах шатны шүүхэд шийдвэрийг хүчингүй болгох үндэслэл болж болно.